Dikkat Dağınıklığı ve Hiperaktivite

Dikkat Dağınıklığı ve Hiperaktivite

DİKKAT EKSİKLİĞİ               

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), baskın olan belirtilere bağlı olarak çok farklı görünümlerle kendini gösterebilir. Temel belirtileri dikkat sorunları, aşırı hareketlilik ve dürtüselliktir; ancak her olguda tüm belirtiler olmayabilir. Baskın olan belirtilere göre üç alt gruba ayrılır. Bunlar: DEHB-dikkat eksikliği, DEHB-aşırı hareketlilik,DEHB-bileşik’tir. Bu kısımda DEHB-Dikkat Eksikliği anlatılacaktır.

Dikkat eksikliği, en basit tanımıyla kişinin ilgi duyduğu alanda gösterdiği ilgi ve dikkati kendi görev ve sorumluluklarıyla ilgili alanlarda gösterememesi durumudur. Dikkat Eksikliği Bozukluğu (DEB) konusunda bilinmesi gereken en önemli konu dikkat eksikliği belirtilerinin sadece görev ve sorumluluk alanlarında sınırlı olmasıdır. Yani ders ya da yapılması gereken sıkıcı bir görev başında yaşanan konsantre olma güçlüğü bilgisayar, TV veya kişinin sevdiği bir şeyle ilgilenirken olmaz (Ercan, 2008).

DİKKAT EKSİKLİĞİNE NEDEN OLAN NEDİR?

DEHB, nörobiyolojik düzensizlikler, merkezi sinir sistemi hasarları, genetik ve çevresel etmenlerin sorumlu tutulduğu karmaşık bir yapı olarak görülmektedir. Doğum öncesinde, doğum sırasında ve doğum sonrasında oluşan beyin hasarları nedenler arasında anılmaktadır. Merkezi sinir sistemi gelişimindeki gecikme diğer bir neden olarak ileri sürülmektedir. DEB gibi birçok hastalıkta birden fazla gende çok ufak bozukluklar vardır ve bu ufak bozukluklar DEB oluşumuna yol açar. Gebelik ve doğum sorunlarından DEB ile ilişkili olabilecek özel bazı durumlar şunlardır: menenjit, beslenme bozuklukları, annenin sağlığının bozuk olması, anne yaşı, doğumun süresi, düşük doğum ağırlığı ve doğum öncesi kanamalar. DEB geliştirme riski annelerin gebeliklerinde sigara ve alkol kullanmaları ile iki kat artmaktadır(Öncü ve Şenol,2002).

Erken yaşta teknolojik araçlara aşırı maruz kalmanın dikkati azalttığı biliniyor. Saatlerce televizyon izleyebiliyor ya da oyun oynayabiliyor nasıl dikkat eksikliği olur? İşine gelen şeylere dikkatini veriyor şeklinde gelen geribildirimlerin açıklaması aslında çok kolay. Uyarıcı miktarı artarsa dikkat azalır. Ayrıca çocuklar saatlerce oyun veya televizyon başında vakit geçirebilir ama bu süre kendi içinde en fazla 7 saniyelik küçük parçalar halindedir. Ekran değişir, oyun değişir, süreç içinde hızla değişen başka uyarıcılar vardır. Daha sonra çocuk okula başladığında 1 sayfa etkinliğe 10 dakika dikkatini vermeye sıra geldiğinde; bu sürede çocuk dikkatini devam ettirmekte zorlanır.

TANILAMA

1. Çoğu zaman dikkatini ayrıntılara veremez ya da okul ödevlerinde, işlerinde ya da diğer etkinliklerinde dikkatsizce hatalar yapar.
2. Çoğu zaman üzerine aldığı görevlerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır.
3. Doğrudan kendisiyle konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünür.
4. Çoğu zaman yönergeleri izlemez ve okul ödevleri, ufak tefek işleri tamamlayamaz.
5. Çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri düzenlemekte zorluk çeker.
6. Çoğu zaman sürekli mental çabayı gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdir
7. Çoğu zaman üzerine aldığı görevler ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri kaybeder.
8. Çoğu zaman dikkati dış uyaranlarla kolay dağılır.
9. Çoğu zaman günlük etkinliklerinde unutkandır(Ercan, 2008).

Dikkat Eksikliği Olan Çocuklar Ve Okul Sorunları

Bu çocuklar genellikle “dalgın, sakar, ilgisiz ve ya tembel” öğrenciler olarak düşünülürler. Devamlı kendi zihinsel kapasitesinin altında okul başarısı elde eden, sık sık eleştirilen çocukta öz değerlilikte düşüşe, huzursuzluk ve kaygı belirtilerinde ise artışa yaygın bir biçimde rastlanır. Ayrıca bu çocuklarda okula ve derslere karşı oluşan tepki nedeniyle okula girme isteksizliği, okulu sevmeme, okulu reddetme ve okul korkusu gibi sorunlar da sık olarak görülmektedir (Ercan, 2008).

Anne Babaya Öneriler

• Dikkat eksikliği hakkında mümkün olduğu kadar çok bilgi edinin.
• Çocuklar ilgi duydukları konuya yoğunlaşmakta güçlük çekmezler. Nelere ilgi gösterdiklerini belirleyip, bu konularla akademik konuları birleştirmeye çalışmak eğitimleri için önemlidir. Bu konuda okul psikolojik danışmanından bilgi alabilirsiniz.
• Çocuğunuza talimat verirken tüm dikkatinin sizin üzerinizde olduğundan emin olun.
• Bu çocuklar herkes tarafından çok eleştirildiği, sürekli olarak nasıl hatalar yaptığı vurgulandığı için özsaygılarını kaybederler. Çocuğun olumlu yönlerini ön plana çıkarmanız, cesaretlendirmeniz özsaygılarını gelişimi için çok önemlidir.
• Kuralları açıkça belirleyin ve bunları yazın. Böylece kurallarla ilgili tartışma yaşanmaz.
• Çocuğunuza geribildirim verin. Bir görevi tamamladığında ve ya iyi davrandığında ne kadar memnun olduğunuzu söyleyin. Geribildirim davranışlarının sonucunu görmek bakımından her çocuk için gereklidir.
• Çocuğunuza yapmaması gereken davranışı söylemekten çok, yapması gereken davranışı söyleyin ve yapın. Nasıl davranması konusunda çocuğunuza model olun.
• Çalışma odası dağınık olmamalı, iyi aydınlatılmalı ve havalandırılmış olmalıdır.
• Çocuğunuzu sadece iyi not aldığında değil, ödevini yapmaya gayret ettiğinde de ödüllendirin. Çocuğunuzu kendisi ile karşılaştırın. Emeğini takdir edin.
• Çalışmayla başlamadan önce mutlaka çalışma programı yapılmalıdır, çalışma süresi ve konular küçük bölümlere ayrılmalıdır.
• Çocuğa seçenekler sunmak, şu ya da bu şekilde yapılmasında sakınca olmayan işlerde çocukların tercihte bulunmaları için fırsatlar oluşturmak içsel güdülenmeyi arttıracaktır.
• Hareket etmesi için fırsatlar oluşturulması, sıkıldığı zamanlarda yapması için bazı ritmik hareketlerin öğretilmesi ve bunların yapılacağı bir yerin belirlenmesi enerjisini doğru biçimde aktarabilmesini sağlar.
• Nasıl hissettiğinizi açıkça söyleyin. Çocuğunuzu doğrudan eleştirmek yerine(örn. Yaramazlık yapıyorsun), davranışlarının sizi nasıl etkilediğinden bahsedin(Örn. …..yaptığında, üzülüyorum).
• TV, Bilgisayar ve video oyunları sınırlanmalıdır. İlköğretim çağındaki çocukların en çok bir saat TV, tablet ve bilgisayar başında vakit geçirmelerine izin verilmelidir(Abalı,2012; Koçer, 2008).
• Dikkat gelişimine yardımcı olacak eğitim materyalleri kullanarak dikkatini kalıcı olarak arttırabilirsiniz. İlaç kullanmak çocuğun dikkatini arttırır ancak aynı zamanda dikkati geliştirmek için uygun ortam sağlar. Bu sırada dikkati arttıracak uygulamalar, egzersizler yapılmalıdır.

Öğretmene Öneriler

• DEB olan çocukların dikkatleri ilgisiz uyaranlarla ve diğer insanların önemsemediği ses ve olaylarla kolaylıkla dağılabildiği için sınıflarının sessiz ve sade olmasında yarar vardır.
• Dikkat eksikliği olan öğrenciler düzenli ortamlara ihtiyaç duyarlar. Listeler yapın. Ne yapacaklarını unutan ya da bilemeyen çocuklar bu listeleri çok faydalı bulacaklardır.
• Evde yüksek sesle kitap okumasını önerin. Sınıfta, olanak buldukça yüksek sesle okuyun. Çocuğun tek bir konu üzerinde odaklanma alışkanlığı kazanmasına yardımcı olun.
• Dikkatini toplamakta zorlanan öğrencileri, ön sırada ve pencereden uzak bir yerde oturtun.
• Talimatlarınızı basitleştirin. Seçilecek şıkları basitleştirin. Zamanlamayı basitleştirin. Basit cümleleri kavramak daha kolaydır.
• Öğrencilere iletileri, hem görsel hem de işitsel yolla iletin.
• Ondan beklediklerinize açıklık kazandırın.
• Acele ve özensiz yaptığı işleri tekrar kontrol etmesi isteyin, verilen görevler arasında kısa molalar verdirin
• Evden-okula-eve bir ödev defteri tutturun. Bu yöntem ev ile okul arasında sürekli bir iletişim sağlanması için en geçerli yöntemdir.
• Çocuğun çalışmaya isteyerek katılması ve çalışmadan hoşlanması önemli olduğu için, çalışmaların eğlenceli hale getirilmesine dikkat edilmelidir.
• Olanak buldukça çocuğa sorumluluğunu verin.
• Nelere ihtiyacı olduğunu ona dikte etmek yerine sizden yardım istemesini bekleyin.
• Çocuklara bir şey öğretmek için onlarla konuştuğunuzda fiziksel olarak yakın olmak, uygun olan zamanlarda çocuğa dokunmak etkili olabilir.
• Sürekli göz teması kurarak bu çocukları daha kolay denetleyebilirsiniz. Bir göz atış çocuğu günlük hayallerden sınıf ortamına geri getirebilir.
• Grup çalışmalarını sık yapın; gruba katılmanın, arkadaşları tarafından kabul edilmenin mutluluğunu yaşatın.
• Daha büyük çocuklara, öğrendiklerini daha sonra hatırlayabilmek için küçük notlar yazmalarını önerin. Notlara yalnızca kendilerine söylenenleri değil kendi düşüncelerini de eklemeleri yararlı olur. Bu yöntem söylenenleri daha dikkatli dinlemelerine neden olacaktır.
• Dikkatinin dağıldığını hissederseniz; ona, bilmekte zorlanmayacağı bir soru yöneltin.
• Çocukların davranışları ve performansları ile ilgili somut geribildirimler verin. Küçük de olsa çabalarını ve ilerlemelerini görüp pekiştirin.
• Anne babayla sık sık görüşün. Onlarla yalnızca sorun ortaya çıktığında görüşmekten kaçının.
• Bir faaliyetin zor olduğunu söyleyen öğrenciye kolaylaştıracak başka yöntemler düşündürün.
• Öğrenciye yaptığı bir çalışmayı nasıl yaptığını anlattırın(Abalı, 2012; Koçer, 2008).

Ömer ÇİMEN

UZMAN PSİKOLOJİK DANIŞMAN